علائم و درمان
زمانی که بافتی مشابه بافت اندومتریوم (بافتی که داخل رحم را می‌پوشاند) در خارج از رحم یافت شود اندومتریوز ایجاد می‌شود که این بافت در پایین استخوان لگن و پایین شکم و همچنین به ندرت در نواحی دیگر نیز یافت می‌شود.
در حال حاضر علت اصلی ایجاد اندومتریوز مشخص نیست. اما عوامل بسیاری از جمله ژنتیک، امونولوژی، و دلایل هورمونی در ایجاد آن نقش دارند.
در این مطلب به چه مواردی می‌پردازیم؟
بیماری اندومتریوز چیست؟
اندومتریوز چقدر رایج است؟
اندومتریوز چه عوارضی دارد؟
بیماری اندومتریوز چطور تشخیص داده می‌شود؟
علائم اندومتریوز چیست؟
آیا اندومتریوز درمان دارد؟
علائم کیست اندومتریوز
بیماری‌های شایع زنان؛ بیماری اندومتریوز چقدر شایع است؟
تعداد بسیاری از زنان مبتلا به بیماری اندومتریوز، علائم نشان‌دهنده آن را ندارند و یا علائم بسیارخفیفی دارند که باعث عدم تشخیص بیماری می‌شود.
تحقیقات درباره این بیماری فقط زمانی انجام می‌شود که بیماری باعث مشکل شده و با درمان‌های اولیه غیرقابل حل باشد. تخمین تعداد افراد متفاوت است، به طوری که از حدود ۱ تا ۵ نفر از هر ۱۰ زن به درجاتی از اندومتریوز مبتلا می‌شوند.
علائم اندومتریوز معمولا در سن ۲۵ تا ۴۰ سالگی آغاز می‌شود اما در بعضی مواقع نیز این علائم در سنین نوجوانی فرد آغاز می‌شود.
طبق آمارهای بدست آمده بیشتر زنان در طول زندگی خود انواع بیماری‌های رحمی را به صورت خفیف یا شدید تجربه می‌کنند. بسیاری از این بیماری‌های رحمی بدون هیچ دلیل مشخصی ایجاد می‌شوند اما شما می‌توانید با انجام چکاپ دوره‌ای و منظم در مراکز سلامت از پیشرفت آن‌ها جلوگیری کنید.
اندومتریوز می‌تواند برای هر زنی اتفاق بیوفتد، با این حال:
- بیشتر در زنانی که بستگان خونی آن‌ها به این بیماری دچارند شایع است و در بین خانواده‌ها شدت بیشتری دارد.
- پس از یائسگی اندومتریوز در زنان نادر است، چرا که برای ایجاد آن به استروژن (هورمون زنانه) نیاز دارید که سطح استروژن پس از یائسگی کاهش می‌یابد.
- قرص ضدبارداری خوراکی، خطر ابتلا به اندومتریوز را کاهش می‌دهد و اثر محافظتی آن نیز ممکن است تا یک سال پس از قطع قرص نیز باقی بماند.
پس
علائم اندومتریوز چیست؟
بسیاری از زنان مبتلا هیچ علائمی ندارند و اگر علائم نیز ایجاد شود، ممکن است متفاوت باشد و شامل موارد زیر است:
بافت‌های اندومتریوز می‌توانند از نظر اندازه از سر سوزن گرفته تا توده‌های بزرگ متفاوت باشند. به طور کلی، هر چه تکه‌های بافت بزرگ‌تر باشد، علائم نیز بدتر است. اما این موضوع همیشه صادق نخواهد بود و برخی از زنان دارای بافت‌های بزرگ اندومتریوز می‌توانند بدون علامت باشند اما برخی دیگر که فقط چند نقطه از بافت اندومتریوز دارند علائم بدی داشته باشند. علائم احتمالی زیادی وجود دارد که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:
علائم اندومتریوز:
پریود دردناک
معمولا درد عادی پریود خیلی شدید و طولانی مدت نیست. اما برای این افراد چند روز قبل از شروع پریود درد شدیدی آغاز و به‌طور معمول تا روز آخر باقی می‌ماند.
رابطه جنسی دردناک
درد معمولاً از درون بدن احساس می‌شود و ممکن است تا چند ساعت پس از رابطه جنسی نیز ادامه یابد.
احساس درد در قسمت پایین شکم و لگن
گاهی اوقات درد ثابت است، اما معمولاً و در روزهای قبل و در طول پریود شدید و بدتر می‌شود.
سایر علائم قاعدگی که ممکن است رخ دهد:
به عنوان مثال: خونریزی بین قاعدگی
ایجاد مشکل در بارداری (کاهش باروری)
این مشکل ممکن است به دلیل توده‌های آندومتریوز ایجاد شود که مانع عبور تخمک از تخمدان به لوله فالوپ (رحمی) می‌شود. در بعضی موارد نیز دلیل کاهش باروری مشخص نیست.
سایر علائم عبارتند از:
خستگی، درد هنگام دفع، کمردرد و به ندرت دیده‌شدن خون در ادرار یا مدفوع.
احتمال بسیار کمی وجود دارد که لکه‌های اندومتریوز در سایر نقاط بدن رخ دهد. اندومتریوز می‌تواند باعث ایجاد دردهای غیرعادی در قسمت‌هایی از بدن که همزمان با دردهای پریود همراه است، شود.
.
اندومتریوز چه عوارضی دارد؟
در طی سال‌ها نظریه‌های متعددی درباره علت به‌وجود آمدن اندومتریوز وجود داشته است. بر اساس یک نظریه برخی از سلول‌های آندومتریوم (پوشش داخلی رحم) از رحم خارج و وارد ناحیه لگن می‌شوند.
وقتی پریود می‌شوید، همراه با خونریزی به‌صورت برعکس در سراسر لوله‌های فالوپ ریخته و به ناحیه لگن می‌ریزند.
بافت‌های اندومتریوز تمایل دارند “چسبنده” باشند و ممکن است اندام‌ها را به یکدیگر بچسبانند. برای مثال، مثانه یا روده ممکن است به رحم چسبیده شوند.
بافت‌های بزرگ اندومتریوز ممکن است به کیست‌هایی تبدیل شوند که هر ماه هنگام پریود شدن شما باعث افزایش خونریزی می‌شود. کیست‌ها می‌توانند با خون تیره پر شوند که به عنوان کیست‌های شکلاتی نیز شناخته می‌شوند.
اندومتریوز چطور تشخیص داده می‌شود؟
اندومتریوز معمولا با لاپاراسکوپی تشخیص داده می‌شود. لاپاراسکوپی یک عمل کوچک که شامل ایجاد یک برش کوچک، تحت بیهوشی، بر دیواره شکم زیر ناف است. که به وسیله آن یک ابزار نازک تلسکوپ مانند (لاپاراسکوپ) از آن طریق وارد بدن می‌شود تا بافت‌های اندومتریوز توسط پزشک قابل مشاهده شوند.
هرچند، علائم اندومتریوز می‌تواند ناشی از دلایل دیگر باشد. بنابراین، اگر هر یک از علائم اندومتریوز ماندگار شد، معمولاً آزمایشاتی برای یافتن علت علائم توصیه می‌شود.
اگر اندومتریوز درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
نحوه پیشرفت اندومتریوز بسیار متغیر است. اگر اندومتریوز درمان نشود، ممکن است بهبود یابد، اما امکان بدتر شدن و یا باقی ماندن آن در همان حالت نیز وجود دارد. البته باید توجه داشته باشید که اندومتریوز یک بیماری سرطانی نیست.
عوارض اندومتریوز گاهی در زنان مبتلا به اندومتریوز شدید درمان نشده رخ می‌دهد. به عنوان مثال: لکه‌های بزرگ اندومتریوز گاهی اوقات می‌تواند باعث انسداد روده یا لوله حالب از کلیه به مثانه شود.
اهداف درمانی اندومتریوز
هدف اصلی درمان، بهبود علائم مانند درد، پریودهای شدید و بهبود باروری (در صورتی که به این مشکل دچار شده باشید) است. گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که مورد بحث قرار می‌دهیم.
درمان اندومتریوز
اگر علائم خفیف و مشکلی برای باروری شما ایجاد نکند، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید؛ در حدود ۳ نفر از ۱۰ فرد مبتلا، علایم‌شان بدون هیچ درمانی از بین می‌رود. اگر علائم برطرف نشد یا بدتر شدند، می‌توانید درمان اندومتریوز را انتخاب کنید.
نگران سلامتی خود هستید؟ با انتخاب مشاوره ورزشی و تغذیه می‌توانید عملکرد سیستم ایمنی خود را در برابر این بیماری تقویت کنید.
تغییر الگوی غذایی در بیماران مبتلا به اندومتریوز
با توجه به این که هر آنچه می‌خوریم بر تنظیم سطح هورمون‌ها، عملکرد سیستم ایمنی و ترکیبات ایجادکننده درد در بدن ما موثر است، به نظر می‌آید که تداوم در مصرف یک رژیم‌غذایی ضد‌التهابی در افرادی که مبتلا به این بیماری هستند می‌تواند موثر باشد. داشتن یک رژیم‌غذایی در دوره ابتلا به اندومتریوز می‌تواند موجب کاهش التهاب و عوارض این بیماری شود. توصیه‌های تغذیه‌ای نیز باعث تنظیم سطح پروستاگلاندین‌ها و تعادل هورمونی شده و منجر به کاهش سطح استروژن که احتمال ابتلا را کاهش می‌دهد می‌شود.
ورزش و سایر درمان‌ها
ورزش و تمرینات بدنی از جمله اقدامات موثر در کنترل علائم اندومتریوز می‌باشد. چرا که باعث کاهش سطح هورمون استروژن و افزایش هورمون‌هایی که فرد احساس بهتری خواهد داشت می‌شود. برخی دیگر از اقدامات کمک‌کننده که در کنترل این اختلال موثرند، عبارتند از:
انواع مسکن‌ها برای اندومتریوز
ممکن است در صورت خفیف بودن علائم، مصرف پاراستامول در دوره قاعدگی تمام چیزی باشد که به آن نیاز دارید.
ایبوپروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن ممکن است بهتر از پاراستامول باشند. با این حال، برای برخی از افراد به دلیل عوارض‌جانبی و حسایست‌های فردی مناسب نیست.
کدئین به تنهایی و یا به همراه پاراستامول، مسکن قوی‌تری است. اگر داروهای ضد‌التهاب مناسب شما نباشند، ممکن است کدئین یک گزینه مناسب محسوب شود. یبوست یک عارضه جانبی رایج این دارو است.
برای تسکین درد در دوره قاعدگی، بهتر است در طول دوره قاعدگی‌تان علاوه بر درمان‌های دیگر از مسکن نیز استفاده کنید.
هورمون تراپی
برای کاهش درد چندین گزینه موثر وجود دارد. به یاد داشته باشید که هورمون‌تراپی باروری را بهبود نمی‌بخشند اما امکان دارد کاهش احتمال باروری را ثابت سازد.
آنالوگ‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپی(GnRH)
چندین نوع آنالوگ آزادکننده GnRH وجود دارد که شامل بوسرلین، گوسرلین، نافارلین، لوپرولین و تریپتورلین می‌شود.
قرص‌های هورمون پروژسترون شامل نورتیسترون، دیدروژسترون و مدروکسی پروژسترون است.
عمل جراحی اندومتریوز
گاهی اوقات جراحی برای برداشتن برخی بافت‌های بزرگ‌تر اندومتریوز توصیه می‌شود. این عمل ممکن است علائم را کاهش دهد و اگر مشکل ناباروری وجود داشته باشد احتمال بارداری را افزایش دهد.
در طی جراحی لاپاراسکوپی، جراح شکافی در شکم شما ایجاد می کند، که به طور معمول در زیر ناف شما قرار دارد.
سپس ، یک لوله کوچک به نام کانول به داخل دهانه وارد می‌شود که از آن برای تورم شکم با گاز (معمولاً دی‌اکسید‌کربن) استفاده می‌شود؛ این گاز به جراح کمک می‌کند تا داخل شکم شما را با وضوح بیشتری ببیند.
پس از آن جراح شما لاپاراسکوپ را وارد می‌کند که یک دوربین کوچک در بالای آن قرار دارد که امکان دیدن اندام‌های داخلی شما را روی صفحه می‌دهد.
این کار می تواند تا ۴۵ دقیقه طول بکشد.
وقتی آندومتریوز یا بافت اسکار پیدا شد، جراح شما از یکی از چندین روش جراحی برای درمان آن را استفاده می‌کند.
که این موارد شامل:
- جراح شما بافت را برمی دارد.
- فرسایش اندومتر:
برای از بین بردن بافت‌های اندومتریوز، از پرتوهای یخ زدگی، گرمایش یا لیزر استفاده می‌شود. هرچند، برداشتن یا فرسایش، با برداشتن نواحی از بافت اسکار(چسبندگی)، می‌تواند برای اندومتریوزی که روده، مثانه یا لوله حمل ادرار از کلیه به مثانه (حالب) را درگیر نمی‌کند، استفاده شود. این فرسایش باعث افزایش شانس بارداری نیز می‌شود.
- در موارد بسیار کمی نیز، یک عمل سنتی‌تر با یک برش بزرگ‌تر روی شکم انجام می‌شود تا بافت‌ها یا کیست‌های بزرگ‌تر از بین بروند.
.
برداشتن رحم
اگر سایر درمان‌ها به خوبی جواب نداده باشد، برداشتن رحم – هیسترکتومی – ممکن است یک گزینه درمان باشد. در حین این جراحی تخمدان‌های شما نیز ممکن است برداشته شوند و اگر برداشته نشوند، احتمال بازگشت اندومتریوز بیشتر است. همچنین اگر تخمدان‌های شما در طول هیسترکتومی برداشته شوند، ممکن است به درمان جایگزینی هورمونی (HRT) نیاز داشته باشید.
درمان بدون تشخیص قطعی
تشخیص اندومتریوز با انجام لاپاراسکوپی (عمل کوچکی که قبلا توضیح داده شد) است. با این حال، بسیاری از زنانی که هنوز لاپاراسکوپی نکرده‌اند علائمی مانند پریودهای دردناک را بروز می‌دهند که احتمالاً به دلیل اندومتریوز است. در چنین شرایطی، پزشک شما ممکن است درمان اولیه با مسکن‌ها، قرص ضدبارداری، سیستم داخل رحمی(IUS) و یا آزادکننده لوونورژسترل (LNG-IUS) را پیشنهاد کند، به‌ویژه اگر به پیشگیری از بارداری نیز نیاز دارید. این درمان‌ها حتی بدون ابتلا به اندومتریوز برای درمان دردهای پریود،استفاده می‌شود. اگر علائم با این درمان اولیه بهبود یابد (همانطور که در اغلب افراد انجام می‌شود)، ممکن است نیازی به لاپاراسکوپی نباشد.
.
لاپاراسکوپی برای تشخیص و درمان آندومتریوز
لاپاراسکوپی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود؛ در نتیجه ممکن است متخصص شما درخواست تشخیص و در صورت تایید وجود اندومتریز درخواست عمل جراحی همزمان با آن را داشته‌باشد. این باعث صرفه‌جویی در انجام دو لاپاراسکوپی می‌شود که یکی برای تشخیص و دیگری برای درمان است.
شدت و نوع علائم آندومتریوز ممکن است بر انتخاب درمان تأثیر بگذارد.
برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز هیچ علائمی ندارند و نیازی به درمان ندارند. اگر علائم خفیف باشد، داروهای مسکن به تنهایی ممکن است جواب‌گو باشند. درمان‌های هورمونی معمولاً برای تسکین درد به‌خوبی عمل می‌کنند، اما باروری را بهبود نمی‌بخشند. اگر ناباروری ناشی از اندومتریوز باشد، ممکن است نیاز به جراحی داشته‌باشید.
موفقیت درمان اندومتریوز و عوارض جانبی آن
به طور کلی، گزینه‌های درمان هورمونی تقریباً به یک میزان موفقیت در کاهش درد دارند. با این حال، در برخی از زنان بهتر از دیگران پاسخ می‌دهد. همچنین درمان‌ها عوارض‌جانبی مختلفی دارند. ممکن است یکی را امتحان کنید خوب باشد و دیگری نه! با این حال، اگر اولین درمان مناسب نباشد، شما امکان تغییر درمان را دارید.
برنامه‌ریزی برای بارداری
علائم اندومتریوز اغلب در دوران بارداری بهبود می‌یابد اما هر چه مدت طولانی‌تری مبتلا باشید، احتمال کاهش باروری در شما افزایش می‌یابد. اگر برنامه‌هایی برای بچه دار شدن دارید، ممکن است لازم باشد این مورد را نیز در نظر بگیرید، اما اگر بچه دار شدن در برنامه شما جایی ندارد گزینه‌های درمانی برای شما گسترده‌تر خواهد بود.
ممکن است چندماه تا اثرگذاری کامل درمان هورمونی شما طول بکشد. اگر پس از آن درد از بین نرفت، چند سیکل قاعدگی ادامه دهید. آنالوگ‌های دانازول و GnRH معمولاً فقط برای شش ماه توصیه می‌شوند. این علائم ممکن است پس از شش ماه درمان بهبود زیادی پیدا کند، اما ممکن است پس از قطع درمان دوباره عود و بازگشت پیدا کنند. پروژسترون‌ها، قرص‌های ضدبارداری و LNG-IUS برای درمان طولانی مدت مناسب هستند.
بازگشت دوباره پس از درمان
احتمال بازگشت دوباره اندومتریوز هنگامی که با درمان برطرف شده باشد، وجود دارد. در صورت بازگشت علائم ممکن است نیاز به درمان بیشتر یا ترکیبی از درمان‌ها داشته باشید.
تالیف شده توسط Dr Colin Tidy, بازنگری شده توسط Dr Laurence Knott
منبع:
