زمان مطالعه: 8 دقیقه

کیست تخمدان، توده‌های کیسه‌مانندِ پر از مایع، که در داخل یا روی تخمدان رشد می‌کنند.

اکثر کیست‌های تخمدان به طور طبیعی ایجاد می‌شوند و در عرض چندماه و بدون نیاز به هیچ درمانی از بین می‌روند اما برخی از آن‌ها‌ سرطانی (بدخیم) هستند و یا حتی ممکن است در طول زمان به کیست‌های سرطانی تبدیل شوند.

در این مطلب به چه مواردی می‌پردازیم؟

علت ایجاد کیست تخمدان چیست؟

انواع کیست تخمدان

علائم کیست تخمدان

عوارض کیست تخمدان

درمان کیست تخمدان

کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

کیست‌های تخمدان و باروری

تخمدان‌ها

تخمدان‌ها ۲ اندام بادامی شکل در اطراف رحم که بخشی از دستگاه تناسلی زنانه را تشکیل می‌دهند.

تخمدان ها دو وظیفه اصلی دارند:

تقریباً هر ۲۸ روز به عنوان بخشی از چرخه‌قاعدگی یک تخمک آزاد کنند.

ترشح هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون که نقش مهمی در تولید مثل دارند.

کیست تخمدان ممکن است هر ۲ تخمدان را به طور همزمان و یا تنها ۱ تخمدان را درگیر کند.

بیماری‌های شایع در زنان؛ علت ایجاد کیست تخمدان چیست؟

در مراحل اولیه هر چرخه قاعدگی، تخمدان‌های شما معمولاً ساختارهای کیست مانند کوچکی به نام فولیکول ایجاد می‌کنند و زمانی که تخمک‌گذاری می‌کنید، یک تخمک از یکی از این فولیکول‌ها آزاد می‌شود. اگر یک فولیکول به‌صورت طبیعی به رشد خود ادامه دهد، تبدیل به یک کیست عملکردی می‌شود که معمولا در طی دو یا سه سیکل خود به خود و بدون درمان از بین می‌روند اما در موارد استثنا این کیست‌‌ها نیاز به درمان دارند.

چکاپ دوره‌ای و جلوگیری از بیماری‌های رحمی

طبق آمارهای بدست آمده بیشتر زنان در طول زندگی خود انواع بیماری‌های رحمی را به صورت خفیف یا جدی تجربه می‌کنند. بسیاری از این بیماری‌ها بدون هیچ دلیل مشخصی ایجاد می‌شوند اما شما می‌توانید با انجام چکاپ دوره‌ای و منظم در مراکز سلامت از پیشرفت آن‌ها جلوگیری کنید.

انواع کیست تخمدان

اندازه کیست‌های تخمدان می‌تواند متفاوت باشد. از کمتر از یک نخود تا اندازه یک خربزه بزرگ؛ گاهی اوقات حتی بزرگتر! کیست‌ها انواع مختلفی نیز دارند که عبارتند از:

کیست‌های عملکردی تخمدان

شایع‌ترین نوع کیست تخمدان زمانی‌ که مشکل هورمونی در تخمک‌گذاری وجود دارد، تشکیل می‌شود.

دو نوع کیست عملکردی وجود دارد:

کیست فولیکولار

فولیکولار زمانی به‌ وجود می‌آید که تخمک آزاد نشود و در داخل تخمدان به رشد خود ادامه دهد.

کیست جسم زرد

این کیست زمانی به‌وجود می‌آید که جسم زرد (کورپوس لوتئوم) با مایع یا خون پر می‌شود و کیست تشکیل شود. کیست پر از خون در بعضی موارد کیست هموراژیک نیز نامیده می‌شود.

انواع و علل دیگر کیست عبارتند از:

اندومتریوز

بسیاری از زنان مبتلا به اندومتریوز دچار یک یا چند کیست تخمدان می‌شوند.

 درموئید

این کیست‌ها ممکن است حاوی محتویات عجیب و غریبی مانند مو، پوست، دندان، استخوان یا چربی باشد؛ به این دلیل که درموئید از سلول‌هایی که تخمک را در تخمدان می‌سازند ایجاد می‌شود و تخمک پتانسیل تبدیل شدن به هر نوع سلولی را دارد و می‌تواند انواع مختلفی از بافت را بسازد.

کیست‌های درموئید که گاهی تراتوم کیستیک بالغ خوش‌خیم نیز نامیده می‌شود، معمولا در زنان جوان‌تر ایجاد می‌شوند و می‌توانند بسیار بزرگ و تا ۱۵ سانتی‌متر عرض داشته‌ باشند.

کیست همچنین می‌تواند به دلایل زیر ایجاد شود:

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

وضعیتی که باعث ایجاد کیست‌های متعدد بر روی تخمدان می‌شود. کیست‌ها به دلیل مشکل در تخمک‌گذاری که به دلیل عدم تعادل هورمونی ایجاد می‌شود، به‌ وجود می‌آید. PCOS با مشکلات پریود، کاهش باروری، رشد مو، چاقی و آکنه همراه است.

بارداری

کیست تخمدان در دوران بارداری شایع است. به طور معمول، این کیست‌ها خوش‌خیم (غیرسرطانی) و بی‌ضرر هستند. کیست‌های تخمدانی که در دوران بارداری به رشد خود ادامه می‌دهند، می‌توانند پاره شوند یا بپیچند و یا در حین زایمان مشکلاتی ایجاد کنند اما لازم نیست نگران باشید زیرا پزشک شما هر کیست تخمدانی که در دوران بارداری پیدا شود تحت نظر خواهد گرفت.

عفونت لگن

عفونت شدید لگنی مانند کلامیدیا این نوع کیست ممکن است آبسه نیز نامیده شود.

سیست آدنوما

از سلول‌هایی که قسمت بیرونی تخمدان را می پوشانند ایجاد و انواع مختلفی دارد.

به عنوان مثال: سیست ادنوماهای سروزی با یک مایع رقیق و سیست ادنوماهای موسینوس با یک مایع غلیظ از نوع مخاطی پر می‌شوند. این نوع کیست‌ها اغلب در داخل خود تخمدان رشد نکرده و به تخمدان متصل می‌شوند. برخی از کیست‌های سیست ادنوما بسیار بزرگ می‌شوند. آن‌ها معمولاً خوش‌خیم اما برخی از آن‌ها نیز سرطانی‌اند.

انواع نادر دیگر

انواع مختلفی از تومورهای خوش‌خیم تخمدان نیز وجود دارد که جامد هستند و کیستیک نیستند (مایع در وسط آن‌ها وجود ندارد).

علائم کیست تخمدان

اکثر کیست‌های تخمدان، کوچک و غیر سرطانی (خوش‌خیم) هستند و هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند. با این حال معمولاً در صورتی علائم شدید ایجاد می‌شود که کیست بسیار بزرگ باشد، پاره شود و یا خون‌رسانی به تخمدان‌ها را مسدود کند. برخی از علائم کیست تخمدان ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

درد لگن

درد مبهم در قسمت پایین کمر و ران‌ها

مشکلات تخلیه کامل مثانه یا روده

درد هنگام رابطه جنسی

افزایش وزن غیر‌قابل توضیح

درد در طول قاعدگی

خونریزی غیرمعمول (غیر طبیعی) واژینال

حساسیت سینه

نیاز به دفع بیشتر ادرار

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت داشتن علائم زیر فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید!

درد همراه با تب یا استفراغ

درد ناگهانی و شدید شکم یا لگن

پوست بسیار سرد

 تنفس سریع و پی در پی

و سبکی سر یا ضعف

درد ناشی از کیست تخمدان

درد کیست تخمدان در زنان متفاوت است. این دردمی‌تواند شدید یا آرام، موقتی یا همیشگی و یا ممکن است تحت‌تأثیر چرخه‌قاعدگی شما قرار گیرد. همچنین ممکن است باعث پریودهای نامنظم یا لکه‌بینی بین دوره‌های قاعدگی شود. اگر کیست تخمدان پاره شود یا پیچ خورده باشد، می‌تواند باعث درد بسیار شدیدی شود.

عوارض کیست تخمدان

اگرچه اکثر کیست‌ها خوش‌خیم هستند، اما برخی از انواع آن‌ها خطر سرطانی شدن را نیز دارند.

در موارد بسیار کمی، برخی از کیست‌های تخمدان مقادیر غیرطبیعی از هورمون زنانه یا مردانه تولید می‌کنند که می‌توانند علائم غیرعادی ایجاد کنند.

گاهی یک کیست ممکن است به درون خود خونریزی کند، یا بترکد؛ این می‌تواند باعث درد شدید ناگهانی در قسمت تحتانی شکم شود که شایع ترین علامت کیست تخمدان است.

در بعضی موارد نیز کیستی که روی ساقه تخمدان رشد می‌کند، ممکن است ساقه را دور خود بپیچد که این کار جریان خون از طریق ساقه به کیست را متوقف می‌کند و باعث می‌شود کیست منبع خون خود را از دست بدهد. این کار می‌تواند باعث درد شدید و ناگهانی در زیر شکم شما شود.

کیست‌های بزرگ می‌توانند باعث متورم شدن شکم یا فشار بر ساختارهای مجاور شوند. به عنوان مثال، ممکن است روی مثانه یا راست روده شما فشار بیاورند که ممکن است باعث علائم ادراری یا یبوست شود.

کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

یک کیست در تخمدان شما می‌تواند در طول معاینه لگن پیدا شود و بسته به اندازه آن و اینکه پر از مایع، جامد یا مخلوط است، پزشک احتمالاً آزمایشاتی را برای تعیین نوع آن و اینکه آیا نیاز به درمان دارید توصیه می‌کند. آزمایشات احتمالی عبارتند از:

تست حاملگی: آزمایش مثبت ممکن است نشان دهد که شما کیست جسم زرد دارید.

سونوگرافی لگن: یک دستگاه عصایی (مبدل) امواج صوتی با فرکانس بالا (اولتراسوند) را ارسال و دریافت می‌کند تا تصویری از رحم و تخمدان شما بر روی یک صفحه ویدئو ایجاد کند. پزشک شما تصویر را تجزیه و تحلیل می‌کند تا وجود کیست را تأیید و به شناسایی محل آن و تعیین جامد، مایع یا مخلوط بودن آن کمک کند.

لاپاراسکوپی با استفاده از لاپاراسکوپ: ابزاری باریک و روشن که از طریق یک برش کوچک به شکم شما وارد می‌شود و پزشک می‌تواند تخمدان‌های شما را بررسی و کیست تخمدان را خارج کند. این یک روش جراحی است که نیاز به بیهوشی دارد.

آزمایش خون CA 125: سطح خونی پروتئینی به نام آنتی ژن سرطانی 125 (CA 125) اغلب در زنان مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد. اگر کیست شما تا حدی جامد است، در معرض خطر بالای سرطان تخمدان هستید و ممکن است پزشک این آزمایش را تجویز کند.

افزایش سطح CA 125: در شرایط غیر سرطانی مانند اندومتریوز، فیبروم رحم و بیماری التهابی لگن نیز می‌تواند رخ دهد.

درمان کیست تخمدان

متخصص شما برای تجویز بهترین درمان عواملی از جمله موارد زیر را مورد بررسی قرار می‌دهد:

سن شما

یائسگی

ظاهر و اندازه کیست از طریق اسکن سونوگرافی

علائم

و با استفاده از آن‌ها روش‌های درمانی زیر را به شما توصیه می‌کند:

انتظار: در بسیاری از موارد می‌توانید منتظر بمانید و مجددا معاینه شوید تا ببینید آیا کیست ظرف چند ماه از بین می‌رود یا خیر؟ اگر هیچ علامتی ندارید و سونوگرافی نشان می‌دهد که یک کیست ساده، کوچک و پر از مایع دارید، پزشک شما احتمالاً توصیه می‌کند که سونوگرافی‌های بعدی لگن را در فواصل زمانی مختلف انجام دهید تا ببینید آیا اندازه کیست شما تغییر می‌کند یا خیر؟

دارو: پزشک شما ممکن است داروهای ضد بارداری هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری را برای جلوگیری از تشدید کیست تخمدان توصیه کند. با این حال، آن‌ها توانایی کوچک کردن کیست موجود را ندارند.

عمل جراحي: پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند کیستی را که در حال رشد است و در دو یا سه دوره قاعدگی از بین نرفته و باعث درد می‌شود را بردارید.

برخی از کیست‌ها را می‌توان بدون برداشتن تخمدان برداشت (سیستکتومی تخمدان) اما در برخی موارد، پزشک ممکن است برداشتن تخمدان آسیب دیده و دست نخورده ماندن تخمدان دیگر را پیشنهاد کند (اووفورکتومی).

اگر یک توده کیستیک سرطانی باشد، پزشک احتمالا شما را به یک متخصص سرطان زنان ارجاع می‌دهد. زیرا ممکن است نیاز به برداشتن رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ (هیسترکتومی کامل) و احتمالاً شیمی درمانی یا پرتودرمانی داشته باشید. همچنین احتمالاً زمانی که کیست تخمدان بعد از یائسگی ایجاد شود، پزشک شما جراحی را توصیه می‌کند.

 عمل کیست تخمدان

اگر علائم داشته باشید و یا کیست‌ بزرگ باشد ممکن است پزشک برداشتن و عمل کیست تخمدان را توصیه کند. گاهی نیز ممکن است متخصص بخواهد کیست تخمدان را خارج کند تا دقیقاً نوع آن را تشخیص دهد و مطمئن شود که هیچ سلول سرطانی در آن وجود ندارد. اکثر کیست‌های کوچک را می‌توان با جراحی لاپاراسکوپی برداشت اما برخی از کیست‌ها به شیوه عمل بازتری با ایجادبریدگی در قسمت تحتانی شکم نیاز دارند.

نوع عمل بستگی به عواملی مانند نوع کیست، سن شما و مشکوک بودن یا رد شدن سرطان دارد. در برخی موارد فقط کیست برداشته می‌شود و بافت تخمدان حفظ می‌شود. در برخی موارد دیگر نیز، تخمدان نیز برداشته می‌شود و گاهی ساختارهای مجاور مانند رحم و تخمدان دیگر برداشته می‌شود. متخصص شما در مورد گزینه‌های مربوط به موقعیت فردی شما، مشاوره خواهد داد.

از بین رفتن کیست تخمدان چقدر طول می کشد؟

بسیاری از کیست‌‌های کوچک تخمدان طی چند ماه برطرف شده و ناپدید می‌شوند. ممکن است به شما توصیه شود که بعد از چند ماه یا بیشتر سونوگرافی مجدد انجام دهید. اگر کیست از بین برود، هیچ اقدام درمانی دیگری لازم نیست.

آیا می توان ازبه‌ وجود آمدن کیست تخمدان پیشگیری کرد؟

اگر مشکلات هورمونی دارید، پزشک شما ممکن است مصرف قرص‌های ضد بارداری را توصیه کند. چرا که ممکن است به پیشگیری از کیست تخمدان کمک کنند. مصرف آنتی‌بیوتیک برای عفونت لگن نیز ممکن است از کیست جلوگیری کند.

کیست‌های تخمدان و باروری

کیست‌های تخمدان معمولاً مانع باردار شدن شما نمی‌شوند، اگرچه گاهی می‌توانند باروری را سخت‌تر کنند.

اگر برای از بین بردن کیست خود نیاز به عمل جراحی دارید، جراح شما تلاش خواهد کرد که توانایی باروری شما را حفظ کند که این به معنای برداشتن کیست و دست نخورده ماندن تخمدان‌ها و یا برداشتن تنها ۱ تخمدان باشد.

در برخی موارد، ممکن است برداشتن هر دو تخمدان در جراحی لازم باشد، در این صورت دیگر امکان تولید تخمک وجود ندارد.

حتما قبل از عمل با جراح خود در مورد اثرات بالقوه بر باروری خود صحبت کنید.

کیست‌های مرتبط با اندومتریوز

برای اطلاع در مورد این بیماری و درمان آن به صفحه اندومتریوز مراجعه کنید.

فهرست منابع:

womenshealth.gov

nhs.uk

last reviewed: 10 December 2019

patient.info

mayoclinic.org

cedars-sinai.org